Wspólne przedsięwzięcie to nie tylko szansa dla jego pomysłodawców na rozwinięcie biznesu, ale przede wszystkim wiele wyzwań, które czekają ich w szczególności w pierwszej fazie rozwoju. Podejmowane przez nich na tym etapie decyzje mogą bowiem ukształtować trwale to, w jaki sposób będą dalej prowadzić swoją działalność. Start-up to nie tylko założyciele czy ludzie rozwijający określone pomysły, ale i struktura, która mądrze poukładana potrafi zintensyfikować oraz przyspieszyć osiągnięcie zakładanego celu, chociażby poprzez pryzmat uzyskania dodatkowego finansowania na jego rozwój. Na początku dla każdego biznesu najważniejsze powinno być wybranie jego optymalnej formy funkcjonowania oraz ustalenie reguł „gry” pomiędzy założycielami. Wraz z rozwojem rośnie spektrum zainteresowań, które dopasowane jest do branży, w której działa podmiot. Niemniej jednak można wyróżnić pewne problemy natury ogólnej, z którymi będzie musiał zmierzyć się każdy podmiot – w szczególności technologiczny – w swojej początkowej fazie, jak chociażby odpowiednie zabezpieczenie innowacyjnych rozwiązań przed wykorzystaniem przez osoby trzecie czy zapewnienie odpowiedniej poufności przed działaniem konkurencji, o czym szczegółowo poniżej.
Rejestracja firmy
Umowa założycielska (founders’ agreement, shareholders’ agreement)
Pierwszym etapem zmierzającym do powołania spółki jest porozumienie pomiędzy jej przyszłymi wspólnikami a obecnie pomysłodawcami. Umowy założycielskie (zwane także umowami wspólników) funkcjonują powszechnie w krajach kultury anglo-amerykańskiej. W Polsce są one kojarzone głównie z kulturą start-upów. Niemniej jednak nie powinno się tego typu umowy ograniczać tylko do tej kategorii podmiotów, jest ona i powinna być stosowana przez wszystkich przedsiębiorców. Wielu podmiotom wydaje się, że wystarczające będzie ustalenie przez nich reguł funkcjonowania podmiotu w ramach umowy spółki, co jest założeniem nie do końca trafnym.
Umowa spółki reguluje bowiem formalne aspekty funkcjonowania podmiotu, w szczególności w kontekście zasad funkcjonowania jego organów, nie odnosi się natomiast do zamierzeń biznesowych i planów rozwojowych podmiotu. Dokument ten nie jest bowiem dobrym miejsce do wskazywania tego typu informacji, z uwagi na jego jawny charakter (każdy może mieć swobodny dostęp do umowy spółki, gdyż mieści się ona w aktach rejestrowych podmiotu), co w konsekwencji mogłoby prowadzić do (niezamierzonego) ujawnienia informacji poufnych. Zawierając umowę założycielską należy pamiętać, że spółka jest tylko narzędziem do osiągnięcia określonego celu, który warto uprzednio zdefiniować.
Formalnie umowa założycielska nie została zdefiniowana w prawie polskim i funkcjonuje jako tzw. umowa nienazwana. Może zostać zawarta przez założycieli w każdej formie – nawet ustnej – niemniej jednak z uwagi na określone walory dowodowe rekomendowane byłoby zawarcie jej w formie elektronicznej lub pisemnej. Brak formy szczególnej dla umowy założycielskiej to spory plus, gdyż może ona zostać podpisane chociażby za pomocą platformy DocuSign, a to z kolei stwarza chociażby możliwość złożenia równoczesnych podpisów przez osoby znajdujące się w różnych częściach świata. Choć – jak zostało to wskazane – umowa założycielska nie została zdefiniowana w prawie polskim, to praktyka wykształciła jej przedmiotowo istotne elementy, takie jak:
-
Określenie charakteru przedsięwzięcia
W pierwszej kolejności założyciele powinni sprecyzować przedmiot działalności spółki (czyli czym będzie zajmowała się tworzona przez nich spółka), jej przeznaczenie i cel, który chcą osiągnąć. Kwestie te powinny zostać opisane jak najbardziej szczegółowo i stanowić niejako „drogowskaz” w dalszych działaniach. Często przy tego typu działaniach wyznacza się tzw. kroki milowe (ang. milestones), które weryfikują założone cele.
-
Opis roli poszczególnych założycieli w strukturze
Start-up zasadniczo w pierwszej fazie rozwoju opiera swoją działalność na potencjale intelektualnym założycieli, dlatego ich rola w strukturze całego przedsięwzięcia powinna być zdefiniowana. Dotyczy to w szczególności: (i) wnoszonych przez nich do spółki wkładów, które mogą przybrać również charakter niepieniężny, (ii) opisu czynności lub świadczeń, które założyciele zobowiązują się wykonywać na rzecz spółki, jak i (iii) ich proporcjonalnego udziału w zyskach oraz stratach.
-
Regulacje dotyczące zmian osobowych w spółce
Trwałość składu osobowego jest szczególnie ważna w ramach przedsięwzięć, które opierają się na wiedzy i umiejętnościach założycieli. Założyciele powinni mieć możliwość kontrolowania tego, kto staje się i kto traci status wspólnika spółki. Brak takich regulacji mógłby doprowadzić do zachwiania struktury spółki. Komentowane regulacje są również pomocne w przypadku, gdy pojawi się inwestor zainteresowany uczestnictwem w podmiocie.
-
Zakaz konkurencji
Niezakłócone funkcjonowanie podmiotu to jeden z niezbędnych elementów pozwalających na osiągnięcie przez niego sukcesu na rynku. Oczywiście zależy to od konkretnych okoliczności, ale z reguły założyciele zobowiązują się względem siebie, że nie będą podejmować działań konkurencyjnych w stosunku do powołanej spółki. Ma to na celu zagwarantowanie, że założyciele zaangażują w nią całą swoją wiedzę oraz potencjał.
-
Nakaz wyłączności operacyjnej
W niektórych umowach inwestycyjnych, w szczególności tych dotyczących funkcjonowania rozwiązań technologicznych, spotyka się tzw. nakazy wyłączności operacyjnej. Jest to klauzula zobowiązująca założyciela do poświęcania całego profesjonalnego czasu na pracę dla start-upu.
-
Vesting
W każdym podmiocie niezwykle ważne są również kwestie motywacyjne, zachęcające założycieli oraz pozostałych pracowników do pracy. Często w umowach założycielskich lub wspólników spotyka się klauzule wprowadzające tzw. vesting. Jest to rozwiązanie zmierzające do zapewnienia uprawnionemu określonego bonusu – dodatkowych udziałów (akcji) spółki, w przypadku spełnienia się zastrzeżonego celu. Przykładowo założyciel może nabywać dodatkowe udziały – na zasadach określonych w harmonogramie – za każdy dodatkowy przepracowany rok w spółce. Vesting bywa stosowany również jako sankcja dla założyciela za naruszenie konkretnych uzgodnień, np. w przypadku naruszenia zakazu wyłączności operacyjnej, wówczas skutkuje on utratą całości lub części posiadanych przez niego udziałów (akcji) – w zależności od ustaleń.
-
Regulacje dotyczące praw własności intelektualnej oraz przemysłowej
Każda umowa założycielska powinna precyzować zasady obchodzenia się z prawami autorskimi oraz patentami. Jeżeli autorami poszczególnych rozwiązań, które mają być rozwijane w ramach start-upu, są założyciele, to wówczas w ramach odpowiednich umów powinni oni przenieść do nich prawa na podmiot, tak aby zagwarantować mu wyłączność na korzystanie z tych rozwiązań.
-
Wspólne decyzje założycieli
Warto zadbać, aby w umowie założycieli opisać te decyzje / działania, które są fundamentalne z perspektywy prowadzonej działalności. Wówczas z reguły zastrzega się dla nich wymóg uzyskania jednomyślnej zgody założycieli lub określonej ich większości, np. 3 z 4. Takie działanie ma zapewnić pełną transparentność w ramach prowadzonych przez Preferencja likwidacyjna to klauzula umożliwiająca założycielom lub inwestorowi odzyskanie środków zainwestowanych przez nich w podmiot – w całości lub w części. podmiot działań.
-
Preferencja likwidacyjna
Preferencja likwidacyjna to klauzula umożliwiająca założycielom lub inwestorowi odzyskanie środków zainwestowanych przez nich w podmiot – w całości lub w części.
-
Prawo kontroli / rada doradcza
W zależności od stopnia zaangażowania poszczególnych założycieli w realizację określonego celu w spółce może zostać ustanowiona rada doradcza lub przyznane prawo kontroli. Można sobie bowiem przykładowo wyobrazić, że jeden z założycieli będzie głównym finansującym projekt, nie posiadającym umiejętności stricte specjalistycznych do jego rozwijania. Wówczas powinien on sobie zagwarantować odpowiednie uprawnienia sprawdzające (kontrolne) w stosunku do działań operacyjnych, np. można zastrzec, że niektóre działania, przykładowo wprowadzenie wersji MVP (minimum viable product) na rynek, będzie wymagało uzyskania jego zgody.
-
Klauzula dotycząca niepowodzenia przedsięwzięcia
Choć co prawda umowa założycielska tworzona jest w fazie pomysłu na biznes, warto jednak już na tym etapie pomyśleć o tym, co stanie się w przypadku niepowodzenia tego pomysłu, czyli o tzw. exit planie. Tego typu uregulowanie ma na celu zakończenie działalności spółki przy możliwie szerokim zachowaniu praw i uprawnień założycieli.
Prawidłowo skonstruowana umowa założycielska powinna w praktyce zminimalizować ryzyko powstania ewentualnych sporów i nieporozumień, jakie mogą pojawić się pomiędzy założycielami na dalszym etapie działalności.
Start-up w jakiej formie?
W Polsce – przede wszystkim z uwagi na chęć komercjalizacji oraz pozyskania kapitału inwestycyjnego – przedsięwzięcia start-upowe są prowadzone w formie spółek kapitałowych, to jest w formie: (i) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, (ii) spółki akcyjnej lub (iii) prostej spółki akcyjnej. Każda z nich ma swoje wady i zalety; jej ostateczny wybór powinien więc zostać podjęty w zależności od specyfikacji działalności, która ma być wykonywana w ramach start-upu. Obecnie z uwagi na wysoki stopień odformalizowania i niskie koszty start-upy preferują rozpoczęcie działalności w formie spółki z o.o., chociaż coraz bardziej popularna staje się prosta spółka akcyjna (PSA).
Forma spółki akcyjnej przewidziana jest z reguły dla bardziej rozwiniętych biznesów – często start-upy dochodzą do tej formy w trakcie swojego rozwoju, decydując się na przekształcenie spółki z o.o. w spółkę akcyjną; wynika to chociażby z faktu, że tylko podmiot w formie spółki akcyjnej może ubiegać się o debiut na Giełdzie Papierów Wartościowych lub w Alternatywnym Systemie Obrotu (ASO) NewConnect.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Zalety |
Wady |
|
|
Spółka akcyjna
Zalety |
Wady |
|
|
Prosta spółka akcyjna
Zalety |
Wady |
|
|
Umowa o zachowaniu poufności (ang. NDA: non-disclosure agreement)
W początkowych fazach działalności spółek kluczowy jest pomysł i jego odpowiednia ochrona przed ujawnieniem konkurencji. W ramach rozważań na temat umowy założycielskiej wskazywano już, że nie warto go zdradzać ani definiować w treści umowy spółki, gdyż ta jest publicznie dostępna w rejestrze przedsiębiorców. Zasadniczo wyjawienie konkurencji koncepcji działania spółki i jej pomysłu na biznes doprowadzi w większości sytuacji do nieosiągnięcia zakładanych celów spółki. Dlatego szczególnie ważne jest zobowiązanie kluczowych – z perspektywy start-upu – osób do zachowania poufności informacji wrażliwych (szczególnie cennych, unikatowych).
Postanowienia dotyczące zachowania poufności określonych informacji powinny stanowić jeden z elementów umowy założycielskiej lub innych umów zawieranych w związku z funkcjonowaniem start-upu, o ile nie są one przedmiotem odrębnego stosunku umownego.
Umowa NDA (ang. non-disclosure agreement) jest umową o zachowaniu poufności. W umowie tej strony – bądź jedna z nich – zobowiązują się zachować poufność w zakresie wymienianych pomiędzy sobą danych i informacji. Zawarcie umowy NDA, o ile nie jest ona częścią innego stosunku umownego, w kontekście działalności startupów ma istotne znaczenie, gdyż podmioty te często prowadzą innowacyjną w swojej dziedzinie działalność, opartą o szczególnego rodzaju know- how, wpływające na konkurencyjność danego start-upu. Nawiązując relacje gospodarcze z innymi podmiotami, warto więc zabezpieczyć swoje informacje, zastrzegając dla nich odpowiedni poziom poufności.
Treść umowy NDA zależy od konkretnej sytuacji. Poufnością mogą być objęte w szczególności informacje dotyczące stosowanych technologii, modelu funkcjonowania start-upu oraz wszelkie informacje, które mają istotne znaczenie dla rozwoju przedsiębiorstwa. Szczególną uwagę należy zwrócić na zdefiniowanie w umowie NDA informacji poufnych oraz na wskazanie, w jakich szczególnych sytuacjach informacje te mogą być udostępniane. W umowie NDA można zawrzeć także postanowienie w zakresie kar umownych w razie naruszenia jej postanowień.
Innowacje i ich ochrona
Podobnie jak informacje czy pomysł na biznes należy także chronić jego wytwory. Utarło się, że start-upy to podmioty o wysokim zaawansowaniu technologicznym, produkujące często rozwiązania unikalne na skalę światową. Aby być całkowicie pewnym, że nasze rozwiązanie nie zostanie skopiowane (powielone), należy je odpowiednio chronić. Chodzi tutaj w szczególności o sytuację, gdy w ramach prowadzonej działalności zostanie wytworzone urządzenie (rozwiązanie), któremu można przypisać cechy wynalazku, a więc jest nowe, nadaje się do przemysłowego rozwiązania i posiada tzw. odpowiedni poziom wynalazczy (tj. wynalazek nie wynika w sposób oczywisty ze stanu techniki).
Prawem ochronnym pozwalającym na wyłączne korzystanie z wynalazku jest patent. Ma on charakter czasowy i może zostać ograniczony do ściśle określonego terytorium (np. na dany kraj). Co istotne, patent formalnie jest określonym składnikiem majątku spółki i może stanowić przedmiot sprzedaży, jak również zbudować jego wartość, wchodząc w skład majątku. W praktyce wynalazki, na które uzyskano prawo ochronne, są dużo bardziej cenne, gdyż ich właściciel ma pewność, że podobny pomysł nie zostanie powielony w obrocie. Patent można zgłosić zarówno w kraju w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej, jak i w Europejskim Urzędzie Patentowym.
Dr Marcin Śledzikowski, Radca Prawny / Partner | SDZLEGAL Schindhelm
